19.05.2020

ББОУБ 2020-жылы киргизилген кыргыз тили жана адабияты боюнча предметтик тест жөнүндө маалымдайт

КЫРГЫЗ ТИЛИ ЖАНА АДАБИЯТЫ

Бул тестти Кыргыз Республикасынын ЖОЖдорунда филология адистигине окууну каалаган абитуриенттер тапшырат.

Тест эки бөлүмдөн турат:

• кыргыз тили;
• кыргыз адабияты.

Кыргыз тили

Кыргыз тили боюнча 20 суроо берилет.

Суроолор, мектеп программасынын негизинде, тил илиминин төмөнкү бөлүмдөрү боюнча түзүлдү:

• фонетика;
• лексика;
• морфология;
• синтаксис;
• орфография;
• пунктуация;
• стилистика.

Кыргыз тили боюнча тестти шарттуу түрдө экиге бөлүп кароого болот: биринчи бөлүк (15 суроо); экинчи бөлүк (текст жана ага карата 5 суроо).

Жалпы республикалык тесттин негизги тестинин IV бөлүмүндө практикалык грамматикага, ал эми бул тестте теориялык грамматикага басым жасалат.  Шилтемеге кирип (https://youtu.be/JQyhremIMSE), бул видеосабакты тестке даярданууда кошумча материал катары пайдалансаңар болот.

Тест тапшырмалары жөнөкөйдөн татаалга принциби боюнча жайгаштырылган: биринчи жөнөкөй суроолор берилип, анан барган сайын татаалдашып отурат.

Текстке карата тилдин деңгээлдери боюнча 5 суроо берилет: тексттин стилин аныктоо; сөздүн контексттеги маанисин чечмелөө; белгиленген сөздөрдөн кийин тыныш белгилерин коюу ж.б.у.с.

Кыргыз тили боюнча суроолордун үлгүлөрү:

1-мисал. 

Кайсы варианттагы асты сызылган сөз байламталык милдетти аткарат?

(А) Киши – киши менен киши.

(Б) Уулуңуз биз менен ойноп турсун.

(В) Даам менен тузга жолдош табылбайт.

(Г) Эр башына күн түшсө, өтүгү менен суу кечет.

Туура жообу: В

2-мисал.

Туздуу суудагы эң күлүк балык – форель.

Сүйлөмдөгү асты сызылган сөздөр бири-бири менен кандай жол аркылуу байланышкан?

(А) ыкташуу

(Б) таандык

(В) башкаруу

(Г) ээрчишүү

Туура жообу: Г

Кыргыз адабияты

Кыргыз адабияты боюнча да  20 суроо берилет.

Бул тест кыргыз адабияты боюнча мектептеги окуу программасын эске алуу менен түзүлдү. Тест тапшырмаларында кыргыз адабиятынын негизги учурлары, көрүнүктүү акын-жазуучулардын өмүрү-чыгармачылыгы, негизги теориялык-адабий түшүнүктөр камтылды.

Абитуриенттер төмөндөгүдөй билгичтиктерди көрсөтө билүүсү керек: 

• тарыхый-адабий процесстин жана кыргыз жазуучуларынын өмүрү-чыгармачылыгынын урунттуу учурларын көрсөтө билүү;
•  эпикалык, лирикалык, драмалык чыгармалардын негизги идеясын ачып берүү;
• чыгармалардын ортосундагы мазмундук үндөштүктү таба билүү;
• негизги теориялык-адабий түшүнүктөрдү жана көркөм кептин өзгөчөлүктөрүн колдоно билүү;
• адабий чыгармалардын жанрдык бөтөнчөлүктөрүн аныктай билүү;
• жазуучунун көркөм дүйнөсүнүн негизги сапаттарын, автордук позициясын чечмелей билүү; 
• адабият изилдөөчүлөрдүн жана сынчылардын көз караштарынын ортосундагы бири-бирин ырастаган, төгүндөгөн, чечмелеген, толуктаган ойлорду ажырата билүү ж.б.у.с.

Тесттин биринчи бөлүгү адабияттагы 4 багыт боюнча түзүлдү: адабият теориясы, адабий образдар, адабият тарыхы,  автордук позиция жана автордук дүйнө.

Тесттин экинчи бөлүгүндө абитуриенттерге текст жана ага карата төмөндөгүдөй суроолор берилет: образдык система, автордук позиция, подтекстти аныктоо, жанрдык өзгөчөлүктөр, көркөм кептин өзгөчөлүктөрү, кейипкерлердин мүнөздөмөлөрү, тексттеги көркөм-сүрөттөө каражаттарынын ролу ж.б.у.с.

Кыргыз адабияты боюнча суроолордун үлгүлөрү:

1-мисал.

...Бул өмүргө миң жашасаң тойбойсуң,

Өмүр көлүн өнөр менен бойлойсуң.

Анда-санда таш күзгүдөн каранып,

Жайдын өтүп, күз түшкөнүн ойлойсуң.

(Р. Шүкүрбеков)

Жогорудагы ыр саптарынан уйкаштыктын кайсы түрүн кезиктирүүгө болот?

(А) Аксак

(Б) Оромо

(В) Аттама

(Г) Шыдыр

Туура жообу: А

 2-мисал.

_____ – ачуу күйгүлтүк сөздөр менен каармандын тескери жактарын мыскылдоо, ашкерелөө.

Жогорудагы боштукту төмөндөгүлөрдүн кайсынысы менен толуктоо керек?

(А) Юмор

(Б) Ирония

(В) Сатира

(Г) Сарказм

Туура жообу: Г

 Программанын мазмуну 

• Адабий каарман жана анын жаралышы (портрет, кеп, көркөм деталь, пейзаж).
• Каарман. Прототип түшүнүгү. Адабий тип. Лирикалык каарман. Көркөм адабияттын тектери (эпос, лирика, драма) жана анын негизги жанрлары.
• Чыгарманын мазмуну жана формасы. Сюжет, фабула, конфликт. Чыгарманын композициясы. Тема, проблема, идея.
• Көркөм чыгармадагы көркөм туюндуруу каражаттары. Салыштыруу, эпитет, метонимия, метафора, аллегория, символ, гипербола, антитеза.
• Аллитерация, ассонанс, анафора, эпифора, градация.
• Элдүүлүк, адабияттагы гуманизм жана психологизм.
• Адабияттагы салттуулук жана жаңычылдык.
• Ырдын өзгөчөлүктөрү. Поэтикалык интонация.
• Ыр өлчөмү (ямб, хорей, дактиль, амфибрахий, анапест).
• Адабияттагы комедиялуулуктун түрлөрү (юмор, ирония, сатира, сарказм).
• Комедиялуулукту түзүү жолдору (каражаттары) (гипербола, гротеск).
• Адабият тарыхы

Тарыхый-адабий процесс. Негизги адабий багыттар жана агымдар: классицизм, сентиментализм, романтизм, реализм, модернизм, символизм, акмеизм, футуризм.

XIX-XX кылымдардагы акын-жазуучулардын өмүр баяны, жашоосу, чыгармачылыгы: кыргыз адабиятынын жана маданиятынын тарыхына кошкон салымдары.

Абитуриенттерге төмөнкү элдик оозеки чыгармачылыктагы кенже эпосторду, дастандарды; эл акындарынын жана кыргыз профессионал адабиятындагы акын-жазуучулардын, драматургдардын чыгармаларын сунуштайбыз:

«Жаныш-Байыш»;

«Кедейкан»;

«Кожожаш»;

«Шырдакбек»;

«Эр Табылды»;

«Эр Төштүк» ж.б.

Арстанбек Буйлаш уулу. Казалдары;

Барпы Алыкулов. Ырлары;

Жеңижок. Ырлары;

Калыгул Бай уулу. Ырлары;

Молдо Кылыч. Ырлары жана казалдары;

Токтогул Сатылганов. Ырлары ж.б.

Аалы Токомбаев. «Кандуу жылдар», «Жараланган жүрөк»;

Алыкул Осмонов. Ырлары жана поэмалары;

Аман Саспаев. «Татым туз», «Сарала ит»;

Байдылда Сарногоев. Ырлары;

Беганас Сартов. «Роботтун туулган күнү», «Үчүнчү толкун»;

Жалил Садыков. «Манастын уулу Семетей»;

Жоомарт Бөкөнбаев. Ырлары;

Жусуп Турусбеков. «Ажал ордуна», «Энем»;

Касым Тыныстанов. Ырлары;

Касымалы Баялинов. «Ажар»;

Касымалы Жантөшев. «Каныбек», «Курманбек»;

Кубанычбек Маликов. «Балбай»;

Кусейин Эсенкожоев. «Үчүнчү шар»;

Мидин Алыбаев. Ырлары;

Мукай Элебаев. «Күүнүн сыры», «Узак жол», «Бороондуу күнү»;

Райкан Шүкүрбеков. Ырлары;

Сүйүнбай Эралиев. «Жаңыл Мырза», «Аттын ыйы»;

Токтоболот Абдымомунов. «Абийир кечирбейт»;

Төлөгөн Касымбеков. «Сынган кылыч», «Адам болгум келет»;

Түгөлбай Сыдыкбеков.   «Тоо арасында», «Тоо балдары»;

Чыңгыз Айтматов. «Ак кеме», «Жамийла», «Биринчи мугалим», «Бетме-бет», «Саманчынын жолу», «Кыямат», «Кылым карытар бир күн», «Гүлсарат» ж.б.

Эскертүү: Бул жогоруда саналгандарды гана кароо керек дегенге жатпайт, кыскасы, кыргыз тили жана адабияты боюнча предметтик тестти ийгиликтүү тапшырууну каалаган абитуриент мектеп программасында өтүлгөн бардык материалдарды кайталашы керек.